Profilaktyka zdrowia stanowi najważniejszy element w dbaniu o prawidłowy rozwój dziecka. Pozwala wykluczyć nieprawidłowości oraz zapobiega chorobom i urazom. Mając na względzie prawidłową profilaktykę rozwoju aparatu ruchu u dzieci w poszczególnych grupach wiekowych należy pamiętać, że podlega on ciągłym zmianom, dlatego znajomość norm fizjologicznych i regularnie przeprowadzane badania profilaktyczne dają możliwość szybkiego wykrycia problemu w rozwoju psychomotorycznym dziecka, i tym samym wdrożenia odpowiedniego postępowania rehabilitacyjnego. Ponadto wczesne wykrycie nieprawidłowości w postawie dziecka to także możliwość uzyskania celów terapeutycznych w krótszym czasie, zapobieganie kontuzjom i problemom bólowym w przyszłości. Zacznijmy zatem od początku, chronologicznie przyglądając się rozwojowi aparatu ruchu dzieci.

Po rozwiązaniu ciąży nasze maleństwo rodzi się ze stawami biodrowymi, które są w odwiedzeniu. Stawy kolanowe są szpotawe, natomiast stopy są fizjologicznie płaskie. Już w pierwszym roku życia dziecka zachodzi ogromny krok milowy w jego rozwoju – pierwsze próby stania obunóż oraz pierwsze stawiane kroki. Wiek niemowlęcy dzieci (0-1 r.ż.) charakteryzuje się ogromną dynamiką zmian. Warto pamiętać, że tempo rozwoju niemowląt może różnić się od siebie. W tym czasie, maluch uczy się unosić głowę i tułów, samodzielnie siada i adaptuje się do świata. Następuje szybki przyrost obwodu klatki piersiowej, kolana są w ustawieniu szpotawym, a podeszwowa strona stopy wypełniona jest miękką tkanką tłuszczową. Diagnostyka rozwoju psychoruchowego dziecka w tym okresie opiera się na ocenie wzorców posturalnych i motorycznych. Opieka fizjoterapeutyczna na tym etapie rozwoju powinna obejmować:

- ocenę rozwoju motorycznego dziecka pod względem ewentualnych nieprawidłowości, które mogą być przeszkodą w osiągnięciu kolejnych umiejętności ruchowych,
- pracę nad uzyskaniem maksymalnych możliwości ruchowych dziecka jako element przygotowujący do kolejnych faz rozwojowych,
- ocenę rozwoju kończyn dolnych,
- informację o prawidłowej pielęgnacji dziecka,
- informację dotyczącą odpowiedniego doboru pierwszych bucików.

Od 2. roku życia u dziecka intensywnie rozwija się układ mięśniowy i sprawność fizyczna. W tym czasie rozpoczyna się etap zmiany ułożenia żeber z poziomego na skośny. Plecy są zaokrąglone, brzuch uwypuklony, a kolana z ustawienia szpotawego przechodzą w ustawienia koślawe. W okolicach 3. roku życia obserwujemy względną stabilizację krzywizn kręgosłupa, ale dalszy wzrost tułowia, przy jeszcze słabym gorsecie mięśniowym, powoduje ciągłe modyfikacje tych krzywizn. Do 7. roku życia trwa tzw. proces autokorekty. Szerokość klatki piersiowej zwiększa się w tym czasie dwukrotnie, barki obniżają się i zaczyna kształtować się łuk podłużny stopy. Rodzic na tym etapie rozwoju dziecka, powinien zwrócić uwagę na:

- asymetryczne ułożenie barków,
- asymetryczne ułożenie łopatek,
- ustawienie kolan w tzw. iksy,
- uskarżanie się dziecka na bolesności w okolicy stóp lub kolan,
- nienaturalne „wybrzuszenie” obuwia do środka.

Wiele nieprawidłowych zmian w tym okresie ma charakter przejściowy i koryguje się samoczynnie, ale pamiętać należy, że systematyczne, profilaktyczne badania w tym okresie mają ogromne znaczenie na dalszy rozwój dzieci.

W trakcie procesu fizjologicznej autokorekty, zadaniem fizjoterapeuty jest:

- ocena aparatu ruchu u dziecka obejmująca badanie kręgosłupa, klatki piersiowej, kolan i stóp,
- edukacja rodzica pod względem profilaktyki celowanej na prawidłowy rozwój aparatu ruchu,
- dobór odpowiedniego obuwia profilaktycznego,
- wdrożenie indywidualnego procesu rehabilitacji w razie wystąpienia u dziecka wad i deformacji aparatu ruchu.

Do diagnostyki dziecka na etapie rozwoju wykorzystywany jest podoskop i mata pedobarograficzna. Na podoskopie fizjoterapeuta ocenia ustawienie głowy, barków łopatek i ukształtowanie klatki piersiowej, oraz wykonuje diagnostykę ukształtowania krzywizn kręgosłupa. Ponadto sprawdza ustawienie kolan i dokonuje ich pomiarów w celu oceny czy ich koślawość mieści się w dopuszczalnych normach fizjologicznych. Ocenie diagnostycznej podlegają także stopy od jej strony podeszwowej. Terapeuta sprawdza, czy łuk podłużny kształtuje się prawidłowo. Mata pedobarograficzna w tym okresie służy głównie do sprawdzenia symetrii ciała, czyli równomiernego rozłożenia obciążenia na stronę prawą i lewą.

Po procesie autokorekty następuje nagły szybki wzrost dziecka, co powoduje przesunięcie środka ciężkości w górę, siła mięśniowa słabsza i nie rośnie równomiernie ze szybkim wzrostem (tzw. dystonia mięśni grzbietu) - dzieci zaczynają się garbić - głowa i barki wysuwają się do przodu, plecy ulegają zaokrągleniu, brzuch uwypukla się (tzw. kifoza piersiowa młodzieńcza), a stawy kolanowe są nadmiernie wyprostowane. Fizjologiczne osłabienie mięśni kończy się wraz z okresem dojrzewania. W okresie 7-14 lat dziecka, rodzic powinien zwrócić szczególną uwagę na: szybki wzrost dziecka, garbienie się, asymetrię barków i łopatek, na kolana ustawiające się w tzw. iksy lub literę O, chodzenie na palcach, płaską stopę, nienaturalnie wykrzywione do środka lub na zewnątrz obuwie, uskarżanie się dziecka na ból stóp, kolan i kręgosłupa, utykanie na jedną nogę.

Kompleksowa diagnostyka fizjoterapeutyczna opiera się na diagnostyce aparatu ruchu, która pozwala terapeucie na ocenę postawy ciała, możliwości utrzymania równowagi, występujących wad i deformacji w kręgosłupie i kończynach dolnych, oraz zmierzenie zakresu ruchu w stawach. Diagnostyka opiera się na badaniu oglądowym i na badaniu z wykorzystaniem maty pedobarograficznej. Do diagnostyki oglądowej fizjoterapeuta używa podoskopu, na którym oceniana jest symetria ciała, prawidłowe ustawienie barków, łopatek, kręgosłupa, kolan i stóp. Na podoskopie następuje pierwsza, wstępna weryfikacja występujących u dziecka nieprawidłowości. Kolejnym etapem diagnostyki jest badanie komputerowe stóp, którego celem jest ocena nacisku na podeszwową stronę stóp w czasie badania statycznego i chodu w badaniu dynamicznym. Ponadto oceniana jest stabilometria, wyważenie środka ciężkości, symetria obciążania prawej i lewej strony (daje możliwość wykrycia skrótu kończyny dolnej), typologia stóp (stopa płasko-koślawa, szpotawa, wydrążona) i prawidłowość przetaczania stóp w trakcie chodu. Reasumując, zadaniem fizjoterapeuty jest:

- ocena całej postawy dziecka (ustawienie głowy, barków, łopatek, kręgosłupa, kolan i stóp),
- edukacja dziecka i rodzica pod kątem ewentualnych zaniedbań występujących deformacji i wad postawy,
- przedstawienie wskazań i przeciwwskazań do uprawianej dyscypliny sportowej i edukacja w profilaktyce kontuzji,
- opracowanie w razie potrzeby indywidualnego planu terapii i rehabilitacji.

Jak sami Państwo widzicie, na każdym etapie rozwoju dziecka zachodzi szereg zmian, które mają wpływ na ostateczny kształt narządu ruchu w dorosłym życiu. Regularnie wykonywana diagnostyka pozwala z wyprzedzeniem reagować na wszelkie nieprawidłowości i zapobiega poważnym kontuzjom. Pozwala poprawić wydolność organizmu oraz osiągane wyniki sportowe młodych zawodników.